Najpopularniejsze polskie kabarety

Początki polskiego kabaretu sięgają 1905 roku, kiedy to grupa krakowskich poetów, pisarzy i plastyków zakłada w cukierni Apolinarego J. Michalika, zwanej Jamą Michalika, pierwszy kabaret literacki „Zielony Balonik”, działający do 1912 roku. Postacią, która najbardziej kojarzy się z kabaretem jest postać Tadeusza Boya-Żeleńskiego, znanego polskiego pisarza, poety-satyryka, tłumacza oraz wybitnego krytyka literackiego. Sam kabaret miał charakter elitarny, a jego stali bywalcy stanowili zamkniętą, niezmienną właściwe w swym składzie grupę. „Zielony Balonik”, w odróżnieniu od większości kabaretów francuskich i niemieckich, niechętnie sięgał do tematyki politycznej i przez pewien czas działał bez wcześniej ustalonego programu. Specyfiką kabaretu było łączenie słowa i rysunku. W „Zielonym Baloniku” zwykle karykatury inspirowały powstawanie tekstów satyrycznych. Kabaret słynął również z wystawiania satyrycznych szopek noworocznych, a jego popularność, mimo licznych ataków, była ogromna i zainspirowała zakładanie nowych grup kabaretowych, jak „Figliki” w Krakowie czy „Momus” w Warszawie oraz setek innych na prowincji, mimo że te ostatnie niewiele miały wspólnego z ideą „Zielonego Balonika”.    

Programowe założenia tego kabarety przyczyniły się jednak do przygotowania gruntu pod literaturę dwudziestolecia międzywojennego, dlatego należy wspomnieć o grupie poetyckiej Skamander i związanym z nią kabaretem literackim „Picador”, który działał w latach 1918-1919 w Warszawie w Kawiarni Poetów pod Pikadorem. Wśród jego założycieli byli wybitni polscy pisarze oraz poeci, jak Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Jan Lechoń, Antoni Słonimski i Julian Tuwim.

Mówiąc o kabarecie literackim należy wspomnieć również o teatrzyku „Qui por Quo”, działającym w latach 1919-1931 w podziemiach Galerii Luxenburga w Warszawie. Od samego początku do ostatniego programu głównym twórcą tekstów był Julian Tuwim. „Qui pro Quo” skrystalizował styl warszawskiego kabaretu literackiego, inspirując wiele grup tego gatunku tworzących w tym okresie. Warto również zaznaczyć, że kilka lat później w 1937 roku w kawiarni „Ziemiańska” w Warszawie powstał kabaret „Małe Qui pro Quo”.

Z historią „Qui pro Quo” związany jest również warszawski kabaret „Morskie Oko”, działający w latach 1925-1933. Przez pierwsze dwa lata działalności nosił on nazwę „Perskie Oko”, potem „Nowe Perskie Oko”. Jego założyciele początkowo byli związani z teatrzykiem, dlatego od momentu powstania „Morskie Oko” konkurowało z „Qui pro Quo”. Kabaret słynął z wykorzystania nowatorskich, jak na tamte czasy, rozwiązań technicznych, a do najbardziej znanych rewii, które wtenczas zaprezentowano na scenie należały „Klejnoty Warszawy”, „Warszawa w kwiatach” i „1000 pięknych dziewcząt”.

Do słynnych kabaretów okresu międzywojennego należy zaliczyć również kabaret „Cyrulik Warszawski”, który występował w Warszawie w latach 1935-1939. Jego dyrektorem był znany reżyser teatralny i dyrektor wielu teatrów kabaretowych w międzywojennej Warszawie – Fryderyk Jarosy.

Pierwszym kabaretem, który powstał tuż po wojnie był „Kabaret Siedem Kotów”. Założony w 1946 przez wybitnego polskiego poetę Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego i Marian Eile przetrwał zaledwie jeden sezon, w swoim programie prezentując piosenki, lirykę, żarty polityczne i skecze obyczajowe.

Wspomniany już kabaret „Qui pro Quo”, który wpłynął na scenę kabaretową międzywojnia, miał również wpływ na działalność kabaretu w czasach PRL-u, w tym cenionego do dziś „Kabaretu Dudek”, który został założony w 1965 r. przez Edwarda Dziewońskiego i przez cały czas jego działalności był przez niego kierowany. Przedstawienia odbywały się w kawiarni „Nowy Świat” w Warszawie, a sam kabaret działał aktywnie przez 10 lat. Autorami najczęściej prezentowanych tekstów byli popularni do dziś Wojciech Młynarski i Stanisław Tym. Pięcioro aktorów – Irena Kwiatkowska, Edward Dziewoński, Wiesław Gołas, Jan Kobuszewski, Wiesław Michnikowski, tworzyło grupę gwiazd, która była najbardziej z nim kojarzona i tworzyła filar kabaretu. Warto wspomnieć, iż w 1987 r. Dziewoński podjął nieudaną próbę reaktywacji kabaretu i dlatego w 1989 r. „Kabaret Dudek” definitywnie zakończył działalność. Pozostawił jednak po sobie wspaniałe skecze, jak „Sęk”, „Ucz się Jasiu”, „Dwie kolejki” i wiele, wiele innych.  

Zanim powstał „Kabaret Dudek” triumfy święcił już powstały w 1958 i działający do 1966 „Kabaret Starszych Panów”. Był to kabaret autorski dwóch znanych twórców rozrywki telewizyjnej Jeremiego Przybory oraz Jerzego Wasowskiego. W kabarecie grało również wielu innych sławnych aktorów, w tym Irena Kwiatkowska, Edward Dziewoński, Wiesław Michnikowski oraz Wiesław Gołas, którzy potem stworzą fundament „Kabaretu Dudek”.

Kilka lat wcześniej powstają również dwa inne słynne kabarety „STS” w Warszawie i „Bim-Bom”  w Gdańsku w 1954 r. oraz dwa lata później „Wagabunda” w Krakowie. Jednak rok 1956 r. to przede wszystkim rok założenia przez Piotra Skrzyneckiego w Krakowie w piwnicach Pałacu pod Baranami działającego do dziś słynnego kabaretu „Piwnica pod Baranami’, który w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych uważany był za jedną z najlepszych grup artystycznych w kraju. Nic zresztą dziwnego. Tutaj powstawały wspaniałe piosenki i krótkie formy sceniczne, a pod koniec lat 50. w Piwnicy utworzyło się centrum jazzu w Polsce. „Piwnica pod Baranami” to przede wszystkim wielkie postaci polskiej kultury. Twórcy związani przez długie lata z „Piwnicą pod Baranami”, obok samego Skrzyneckiego, to jedni z najwybitniejszych polskich artystów. Wśród nich można znaleźć wielu wspaniałych wykonawców, kompozytorów, poetów, pisarzy, rzeźbiarzy, malarzy, aktorów. Ze sceną Piwnicy związani są choćby światowej sławy kompozytor Krzysztof Penderecki i Zbigniew Preisner czy niezrównani wykonawcy jak Ewa Demarczyk, Marek Grechuta, Grzegorz Turnau i Beata Rybotycka. Środowisko Piwnicy tworzyli również Andrzej Wajda, Agnieszka Osiecka, Dorota Terakowska, Jan Nowicki i Anna Dymna, a wśród przyjaciół Piwnicy znalazły się takie nazwiska jak Czesław Miłosz i Stanisław Mrożek. Do dziś „Piwnica pod Baranami” hucznie świętuje okrągłe rocznice swojego powstania oraz urodziny Piotra Skrzyneckiego, a co roku latem organizowany jest tutaj Letni Festiwal Jazzowy. Śmiało można powiedzieć, że część historii Krakowa to historia stworzona przez „Piwnicę pod Baranami”.

Lata sześćdziesiąte to okres powstania również dwóch innych, cieszących się uznaniem kabaretów. Pierwszy z nich to kabaret „Pod Egidą”, powstały w 1967 w Warszawie i drugi kabaret „Elita”, założony w 1969 we Wrocławiu.  W połowie lat 60. w Poznaniu zostaje powołany kabaret pod nazwą „Klops”, którą przekształcono w 1970 na „Tey”. Kabaret „Tey” w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych cieszył się ogromną sławą i zdecydowanie należał do jednego z najbardziej znanych w tym okresie. Jego założycielami byli Zenon Laskowik, Krzysztof Jaślar oraz Aleksander Gołębiewski, a do najpopularniejszych jej członków należeli Bohdan Smoleń, Rudi Schuberth oraz Janusz Rewiński. Do najsłynniejszych skeczów kabaretu należą: „S tyłu sklepu”, „Służba zdrowia”, „Narodziny gwiazdy”, „Doroznosiciele”, „Uzdrowisko” i wiele innych. Kabaret zakończył działalność w 1988 r., a Laskowik na kilkanaście lat wycofał się z życia estradowego i zaczął pracować jako listonosz. W 2003 wrócił on jednak na scenę i występuje do dziś, prowadząc swoją „Kabareciarnię Laskowika” we współpracy ze słynnym satyrykiem i aktorem Jackiem Federowiczem.

W 1985 powstaje w Koszalinie znany kabaret „Koń Polski”, jednakże w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiąte ogromną sławę zdobywa przede wszystkim założony w 1984 r. i działający z krótką przerwą do 1999 r. w Zielonej Górze, wielokrotnie nagradzany, kabaret „Potem”, należący do jednych z najsłynniejszych i uwielbianych przez publiczność polskich kabaretów. Skład grupy przez okres swojej działalności ulegał pewnym zmianom, ale kojarzony jest przede wszystkim ze składem, który sformował się na początku lat 90., w tym głównie z Władysławem Sikorą, Mirosławem Gancarzem, Joanną Kołaczkowską, Dariuszem Kamysem oraz Leszkiem Jankiem i Adamem Pernalem. Ich najsłynniejsze programy to: „Bajki dla potłuczonych”, „Różne inne takie strony”, „Paskudy i wywłoki” i „Kabaret Potem tam i z powrotem”.  „Potem” tworzył również wspaniałe piosenki, a ich sztandarowej piosenki pt. „Zrób kabaret”, którą stworzyła dla nich grupa „Nieznani sprawcy” z Lublina, nie sposób pomylić z inną. Mimo likwidacji kabaret nadal cieszy się ogromną sympatią, zaś większość z członków do dziś prowadzi działalność kabaretową, występując w tak znanych kabaretach, jak kabarety „Hrabi” oraz „Ciach”.

 „Potem” zapoczątkował fenomen, który został nazwany przez Piotra Bałtroczyka, jednego z najbardziej lubianych satyryków oraz konferansjerów programów i imprez kabaretowych, Zielonogórskim Zagłębiem Kabaretowym. Tym żartobliwym określeniem Bałtroczyk nazwał zjawisko pojawienia się w Zielonej Górze, głównie w latach 90., ogromnej ilości kabaretów, które do dziś uznawane są za jedne z najlepszych na polskiej estradzie. Do Zagłębia należą  takie znane kabarety jak: „Jurki” oraz wspominany już „Ciach”, założone w 1994, „Kabaret Słuchajcie”, powstały w 1998 r. oraz zaistniałe trochę później, ale również związane z Zielonogórskim Zagłębiem Kabaretowym – kabaret „Hrabi”, założony w 2002 oraz „Nowaki”, powstały w 2007 roku.

Mówiąc o latach 90., oprócz Zielonogórskiego Zagłębia Kabaretowego, należy obowiązkowo wyróżnić działalność bardzo często nagradzanego i ogromnie popularnego „Kabaretu Moralnego Niepokoju”, który został założony w 1996 w Warszawie i aktywnie działa do dziś. Obecnie w aktorski skład zespołu wchodzą Robert Górski, Przemysław Borkowski, Mikołaj Cieślak, Rafał Zbieć i Agata Załęcka, przy czym do 2011 jej miejsce zajmowała Katarzyna Pakosińska, która nadal kojarzona jest z „Kabaretem Moralnego Niepokoju”, szczególnie za sprawą charakterystycznego śmiechu, uznawanego za jeden z najbardziej zaraźliwych. Obecny skład muzyczny tworzą Bartłomiej Krauz i Wojciech Orszulak. Kabaret zdobył ogromną popularność głównie dzięki błyskotliwym tekstom Górskiego oraz częstym występom w telewizji, gdzie prowadził autorskie programy satyryczne pt. „Tygodnik Moralnego Niepokoju”, a potem „Miesięcznik Moralnego Niepokoju”. Skecze kabaretu skupiają się na sprawach społecznych, absurdach życia codziennego, nie stroniąc czasem i od polityki. Grupa powołała do życia szereg jaskrawych postaci, które są jej znakiem rozpoznawczym i przewijają się w wielu skeczach kabaretu. Należą do nich m.in. Gwidon i Romek, Wujek i Ciotka, Mariusz i jego ojciec czy Badyl. Do najbardziej znanych programów, wystawianych na scenie należą „Historia Polski według Kabaretu Moralnego Niepokoju”, „Historia świata według Kabaretu Moralnego Niepokoju” i „Historia Literatury według Kabaretu Moralnego Niepokoju” oraz „Czarny Kot”, „Piosenki”, „Jakoś to będzie”, „A miało być tak pięknie”, „Bajki” i wiele innych.

W latach dziewięćdziesiątych zostają powołane do życia i inne słynne kabarety, w tym powstały w Krakowie „Kabaret Pod Wyrwigroszem” w 1990 i „Formacja Chatelet” w 1996 oraz „Kabaret Limo”, założony w Gdańsku w 1999 r. i powstały w tym samym roku w Lublinie kabaret „Ani Mru-Mru”.

Ani Mru-Mru                           Kabaret Pod Wyrwigroszem

Ewenementem na polskiej scenie kabaretowej jest „Grupa MoCarta”, która jest w kwartetem smyczkowym o charakterze kabaretowym. Powstała ona w 1995 roku i obecnie w jej skład wchodzą następujący muzycy: Filip Jaślar, Michał Sikorski, Paweł Kowaluk oraz Bolesław Błaszczyk, który w 2000 roku zastąpił Artura Reniona. Bez warszawskiej „Grupy MoCarta” trudno sobie dziś wyobrazić jakikolwiek spotkanie kabaretowe.

A oto cztery pory roku według „Grupy MoCarta”:

Wiosna (Filip Jaślar)       Lato (Michał Sikorski)

Jesień (Paweł Kowaluk)   Zima (Bolesław Błaszczyk)

Początek roku 2000 i kolejna lata przynoszą powstanie nowych grup kabaretowych, które uchodzą z jedne z najpopularniejszych w Polsce, w tym kabarety: „Neo-Nówka”, założony w 2000 r. przez grupę wrocławskich studentów; „Łowcy.B” z Cieszyna zainicjowany w 2002 przez grupę studentów Uniwersytetu Śląskiego i charakteryzujący się absurdalnym humorem; „Kabaret Skeczów Męczących”, powstały na początku 2003 w Kielcach i prowadzący w telewizji autorski teleturniej kabaretowy pt. „Kabaretożercy” oraz założony w tym samym roku kabaret „Smile” z Lublina. W 2004 powstają dwa inne, cieszące się sławą kabarety: „Kabaret Młodych Panów” z Rybnika oraz „Kabaret Paranienormalni” z Jeleniej Góry ze słynnymi skeczami o typowej blondynce o imieniu Mariolka, w rolę której wciela się  Igor Kwiatkowski.   

Neo-Nówka                               Paranienormalni

Wielu przedstawicieli polskiej sceny kabaretowej występuje samodzielnie, prezentując swoje autorskie programy i skecze. Do najbardziej rozpoznawalnych artystów i aktorów kabaretowych należą: Jerzy Kryszak, Jacek Federowicz, Bohdan Smoleń, Marcin Daniec, Stanisław Tym, Maciej Stuhr, Cezary Pazura oraz wspominany już Piotr Bałtroczyk i niepowtarzalny Ireneusz Krosny, aktor specjalizujący się w komicznej pantomimie.

Grupy kabaretowe mają możliwość prezentowania swoich pomysłów w ramach licznych festiwali, kabaretonów i przeglądów, które cieszą się ogromnym uznaniem wśród publiczności. Najbardziej prestiżowy z nich, to ogólnopolski festiwal grup kabaretowych „PaKA” (Przegląd Kabaretów Amatorskich), odbywający się co roku w Krakowie w Centrum Kultury „Rotunda”, którego konferansjerem od lat jest Piotr Bałtroczyk. PaKA jest również organizatorem Mazurskiej Nocy Kabaretowej, która organizowana jest w pierwszej połowie lipca w mrągowskim amfiteatrze nad jeziorem Czos. Należy jednak pamiętać i o innych, nie mniej znaczących, jak: Mazurskie Lato Kabaretowe, nazywane w skrócie „Mulatka” – kabareton organizowany każdego roku w miesiącu sierpniu w Ełku; „Lidzbarskie Wieczory Humoru i Satyry” – coroczny ogólnopolski przegląd kabaretowy odbywający się w Lidzbarku Warmińskim oraz Dąbrowska Ściema Kabaretowa – przegląd młodych studenckich kabaretów amatorskich z całej Polski, w skrócie „DebeŚciaK” i „Ogólnopolski Festiwal Piosenki Kabaretowej O.B.O.R.A”, odbywający się każdego roku w Poznaniu. Dużą popularnością cieszy się także Kabareton, który odbywa się na drugi dzień ogólnopolskiego festiwalu muzycznego Sopot TOPtrendy festiwal w Operze Leśnej w Sopocie.

Mazurska Noc Kabaretowa