Agata Ostrowska-Knapik,
Akademia Techniczno-Humanistyczna w Bielsku-Białej

Języki czeski i polski należą do grupy języków zachodniosłowiańskich, zaś język rosyjski do grupy języków wschodniosłowiańskich jednak wszystkie wykazują znaczne podobieństwa w zakresie odmiany, sposobu tworzenia wyrazów, zasobu leksykalnego czy zasobu frazeologicznego.
Związki frazeologiczne są utartymi połączeniami wyrazowymi charakteryzującymi się symbolicznym znaczeniem. Frazeologizmy każdemu językowi dodają obrazowości, wywołując stosowne wyobrażenia u odbiorców. Część z nich ma charakter międzynarodowy – takie same bądź podobne pod względem formalnym o identycznym znaczeniu występują w różnych językach, co wynika z uniwersalności zdarzeń, których dotyczą lub bliskiego pokrewieństwa języków. Część natomiast występuje tylko i wyłącznie w jednym języku, opisuje bowiem wyjątkowe, niewystępujące w innych językach skojarzenia i wówczas odpowiednik w drugim języku będzie bądź niefrazeologiczny, bądź frazeologiczny opisujący dane zjawisko posługując się innymi środkami.
Pochodzenia frazeologizmów można doszukiwać się w Biblii, mitologii, literaturze, historii, obyczajach i wreszcie obserwując życie codzienne.
Wśród frazeologizmów pokaźną grupę stanowią porównania. We wszystkich trzech językach porównania zawierające czasownik >skakać< odwołują się przede wszystkim do zwierząt poruszających się właśnie w taki sposób, np.:
1. polskie porównanie wyskoczyć jak zając ‘pojawić się znienacka, szybko’, posiada odpowiednik i czeski: vyskočit jako zajíc i rosyjski: скакать как зайчик,
2. polskie podskakiwać jak koźlę ‘skakać żwawo’ również znalazło odpowiednik w obu językach: czes. poskakovat jako kůzle i ros. скакать как молодой козлик,
3. we wszystkich trzech językach można również użyć porównania: pol. skakać jak konik polny ‘wysoko, szybko’, czes. skákat jako kobylka, ros. скакать как кузнечик,
4. podobnie jak porównanie odnoszące się do rzeczywistości niesłowiańskiej funkcjonuje we wszystkich trzech językach: pol. skakać jak kangur ‘skakać wysoko’, czes. skákat jako klokan, ros. прыгать как кенгуру,
5. porównania charakterystyczne dla języka czeskiego, nieposiadające odpowiedników to: skákat jako medvěd, jako čert/čertík ze škatulky, jako když ho šídlem bodne, z kolei w języku rosyjskim brak frazeologicznych odpowiedników wyróżnia następujące porównania: скакать как мартышкой от ягуара, как кошка по листьям, как кобылы в поле, как настоящий дельфин.
Związki frazeologiczne, które można odnaleźć we wszystkich trzech językach sugerują, iż wywołują takie same skojarzenia u ludzi władających tymi językami:
1. ‘szybko pospiesznie iść dokądś w jakimś celu, żeby coś zrobić, załatwić’: pol. skakać po coś, czes. skočit pro něco/ skočit si na něco, ros. скакать что-то сделать,
2. ‘podnieść wartość’: pol. ceny podskoczyły, czes. cena vyskočila, ros. цены подскочили,
3. we wszystkich trzech językach funkcjonuje również związek frazeologiczny skakać koło kogoś w znaczeniu ‘starać się komuś dogodzić’ – czes. obskakovat někoho/skákat kolem někoho, a w ros. скакать вокруг кого-то;
4. ludzie wyrażają swoją radość także poprzez skakanie: polskie: skakać z radości, czeskie: skákat radostí i ros. прыгать от радости.
W językach polskim, czeskim i rosyjskim funkcjonują także związki frazeologiczne, tzw. złudne ekwiwalenty frazeologiczne (por. Orłoś, 2003, s. 333-385), zawierające jakiś komponent, który różni je pomiędzy sobą:
1. rosyjski frazeologizm z czasownikiem >naskoczyć<: наскочила коса на камень ‘trafić na godnego siebie przeciwnika’, nie posiada odpowiednika z takim samym czasownikiem ani w języku polskim: trafiła kosa na kamień, ani w języku czeskim: Padla/přišla/trefila kosa na kámen,
2. czeski związek frazeologiczny skočit komu do řečí ‘przerywać komu’ zawierający słowo >skoczyć< nie posiada odpowiednika - w polskim związku czasownik ten został zastąpiony przez >wpadać<: wpadać/wpaść komuś w słowo,
3. odpowiednikiem czeskiego frazeologizmu skočit na čí řečičky ‘dać się nabrać’ jest polski związek dać się złapać na czyje ładne, piękne słówka, który nie zawiera w sobie czasownika >skakać<,
4. z kolei odpowiednikiem czeskiego frazeologizmu skákat jako kozel ‘wywracać, wywijać, fikać, przewracać koziołki, kozły’ jest polskie niefrazeologiczne skakać jak kozioł, frazeologiczne fikać koziołki i rosyjskie скакать как козел.
Do związków frazeologicznych zaliczają się także tzw. skrzydlate słowa (czes. okřídlená slova, ros. крылатые слова), w przypadku, kiedy „nie są pojedynczymi wyrazami ani związkami typu partykuła + wyraz, nie są jednostkami większymi niż zdanie (mogą więc być tylko frazami, zwrotami lub wyrażeniami, ale nie np. dialogiem), nie mają cech przysłowia” . Skrzydlate słowa mogą mieć swoje źródło w wydarzeniach politycznych, historii, wypowiedziach sławnych ludzi, piosenkach, filmach czy reklamach i możemy ustalić ich autorstwo (Orłoś, Hornik, 1996, s. 5-6). Poniższy przykład skrzydlatych słów nie posiada odpowiednika w języku czeskim ani rosyjskim, ponieważ odnosi się wyłącznie do rzeczywistości polskiej. Sformułowanie skoczyć przez płot powiązane jest z wydarzeniami politycznymi, a ów skok ponoć wykonany przez przywódcę „Solidarności”, późniejszego prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Wałęsę, symbolizuje krok ku wolności.
Inne skrzydlate słowa odnoszą się do spuścizny znanej we wszystkich trzech krajach – pochodzi z „Bajek” Ezopa - i dlatego posiadają odpowiedniki we wszystkich trzech językach: pol. Tu Rodos, tu skacz! ‘Pokaż na co cię stać!’, czes. Zde je Rhodos, zde skákej! ros.Здесь Родос, здесь прыгай.
Wspólne dziedzictwo językowe we wszystkich trzech językach, czyli ta najstarsza warstwa języka wykazuje znaczne podobieństwa, nowsza, a zwłaszcza ta, która odnosi się do zdarzeń charakterystycznych tylko dla danego kraju pokazuje z jakimi różnicami mamy do czynienia. I właśnie owe różnice uzmysławiają nam, w jaki sposób postrzegamy rzeczywistość, jak kraje, w których żyjemy wpływają na nasze odbieranie świata, a język, którym się posługujemy odbija nasze wyobrażenia, skojarzenia, asocjacje. Na różnice te należy zwrócić szczególną uwagę podczas nauki języka obcego, czy tłumacząc, aby uniknąć błędnego odbioru tekstu lub niezrozumienia.

Literatura:
Čermák F. red., Hronek J., Macháč J., 1983-1994, Slovník české frazeologie a idiomatiky, I-IV, Praha.
Müldner-Nieckowski P., 2004, Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego. Wyrażenia, zwroty, frazy, Warszawa.
Orłoś T. Z., Hornik J., 1996, Czesko-polski słownik skrzydlatych słów, Kraków.
Orłoś T. Z. red., 2003, Czesko-polski słownik zdradliwych wyrazów i pułapek frazeologicznych, Kraków.
Pietrak-Meiser H., 1993, Słownik frazeologiczny czesko-polski, Lublin.
Siatkowski J., Basaj M., 1991, 2002, Česko-polský slovník, Warszawa.
www.frazeologia.pl/frazeologia/forum/read.php?f=4&i=367&t=367.

Резюме:
В статье рассматриваются фразеологизмы и крылатые слова с глаголом скакать в сопоставительном аспекте на материале славянских языков (польского, чешского и русского). Отмечаются случаи полного тождества, частичного и полного различия в употреблении данного рода языковых единиц. Особое внимание уделено фразеологизмам, которые могут стать причиной переводческих ошибок.

Summary:
The article deals with phraseological units and set expressions with the verb «jump» in a comparative aspect based on the examples from Slavonic languages (Polish, Czech, Russian). The author accentuates on the identification, partial and full difference to use the language units question. Major attention is drawn to phraseological in translation.