| Marina | Data: Sobota, 28.06.2014, 20:07 | Wiadomość # 1 |
|
Grupa: Администратор
Wiadomośc: 127
Plusiki: 1
Status: offline
| Aleksandra Szwagrzyk
doktorantka, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (Polska)
lektor języka polskiego, Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy (Polska)
POLSKA LITERATURA NAJNOWSZA NA LEKCJACH JĘZYKA POLSKIEGO JAKO OBCEGO DLA STUDENTÓW UKRAIŃSKICH
Każdy lektor języka polskiego jako obcego zdaje sobie sprawę, jak trudnym zagadnieniem jest omawianie ze studentami tekstów literackich. Polski język literacki jest językiem, który znacznie różni się od tego codziennego, dlatego może stanowić barierę dla studentów na niższych poziomach zaawansowania. Są jednak grupy narodowe, którym łatwiej zrozumieć polską literaturę – mam oczywiście na myśli Słowian. Z moich obserwacji wynika, że wśród grup słowiańskich z polską literaturą najlepiej radzą sobie Rosjanie oraz Ukraińcy.
Przez rok uczyłam języka polskiego kilka grup ukraińskich studentów i to na lekcjach z nimi właśnie omawiałam teksty literackie. W tekście przedstawię swoje refleksje oraz obserwacje, zgromadzone właśnie podczas tych kursów. Były to lektoraty na letnim kursie dla absolwentów ukraińskich szkół średnich, przygotowujących się do studiowania w Polsce (kurs na poziomie B2 oraz C1), zajęcia dotyczące polskiej literatury (zajęcia dla studentów polonistyk zagranicznych) oraz dwa kursy semestralne (na poziomie A2). Starałam się wybierać taką literaturę, która może zainteresować młodych odbiorców – zarówno tych, którzy studiują polonistykę i znają polski język literacki oraz język dyskursu literaturoznawczego, jak i tych, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę z polską literaturą, a także nie są filologami. Postanowiłam, że postawię na polską literaturę najnowszą.
Często zdarza się, że nauczyciele, błędnie zakładają, że nauczanie literatury powinno stanowić zwieńczenie trudu uczenia się języka polskiego, traktowane jest ono marginalnie. Na poziomie najniższym (A1 oraz niższe rejestry poziomu A2) nie warto jeszcze wprowadzać tekstów zbyt skomplikowanych, zaczyna się raczej od wierszyków czy rymowanek dla dzieci (tu szczególnie na uwagę zasługuję wiersze dla dzieci Juliana Tuwima oraz Jana Brzechwy – ze względu na bogactwo słownictwa, bogactwo składniowe oraz wyraźny rytm – teksy te dobrze czyta się na głos, szczególnie uczącym się języka polskiego Słowianom). Czytanie literatury pięknej zwykle rozpoczyna się zbyt późno – na wyższym etapie poziomu B1, na poziomie B2 oraz C1:
Trudno wyobrazić sobie cudzoziemca biegle władającego językiem polskim, wykazującego jednocześnie całkowitą ignorancję w kwestiach polskiej literatury. Zarówno lektorzy, jak i sami uczniowie są w zasadzie zgodni co do tego, że poznawanie elementów historii polskiej literatury oraz wybranych tekstów literackich powinno towarzyszyć nauce języka polskiego na wyższych poziomach zaawansowania [Stankiewicz K.. Od Mickiewicza do Miłosza – literatura polska w oczach cudzoziemców uczących się języka polskiego / M. Witkowska-Gutkowska, B. Grochala // Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Teksty i podteksty w nauczaniu języka polskiego jako obcego – 2008 – S. 213].
To założenie jest bezzasadne, literatura w naturalny sposób musi zostać wpleciona w tok lekcji. Niestety, na lekcjach języka polskiego dla obcokrajowców nieobecna jest jednak literatura najnowsza, czyli ta, która powstała już po roku 1989 i jest tworzona do dnia dzisiejszego.
Zwykle literaturę utożsamia się z nauczaniem „kultury”, która tak naprawdę jest czymś zupełnie innym. Na samą literaturę często brakuje czasu, bo ważniejsze od niej okazuje się np. nauczanie gramatyki oraz leksyki. Studenci ukraińscy jednak naturalnie interesują się polską literaturą – ze względu na pewne podobieństwa w dobieraniu przez autorów tematów oraz poprzez podobny styl pisania. Takich studentów warto zapoznać z literaturą najnowszą, która jest trudniejsza, ale na pewno ciekawsza dla odbiorcy, który aż tak dobrze nie zna polskiej historii i kultury. Literatura najlepiej ze wszystkich dostępnych sztuk obrazuje zjawiska kulturowe, które zachodzą w narodzie. Podobieństwo ukraińskiej i polskiej linguakultury. Pojęcie linguakultury zostało szeroko wyjaśnione i opisane w artykule Grażyny Zarzyckiej-Suligi [Zarzycka-Suliga G. Znaczenie dialogu w nauczaniu języka drugiego w kontekście kulturowym / B. Ostromęcka-Frączak // Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Polonistyczna edukacja językowa i kulturowa cudzoziemców. Poziom średni: stan obecny – problemy – postulaty – 1998]. Podobieństwo linguakultur sprawia, że studenci zza wschodniej granicy łatwiej niż inni rozkodowują sensy zawarte w literaturze polskiej. Język literacki to rodzaj specyficznego kodu, każde jego rozszyfrowanie prowadzi do zderzenia z nową linguakulturą, łatwiej jest tym studentom, którym polski kod literacki przypomina ten, który jest dla nich narodowym.
Literatura polska rzadko obecna jest w podręcznikach kursowych, nie ma jej w seriach Start czy Hurra, a te podręczniki są obecnie najpopularniejsze. Teksty literackie pojawiły się jednakże w podręczniku Polski mniej obcy Agnieszki Madei i Barbary Morcinek. Istnieje też podręcznik oparty na tekstach literackich, z roku 1991 To właśnie Polska Władysława Śliwińskiego. O tym, jak literatury polskiej uczyć Ukraińców pisze w swojej książce Jak uczyć języka polskiego i kultury polskiej na Ukrainie Jerzy Kowalewski; autor zwraca uwagę na fakt, że warto uczyć właśnie literatury:
W pracy na Ukrainie szczególnie przydatne są teksty kulturowe (fragmenty literatury, recenzje, wartościowe reportaże, felietony, eseje). W przypadku pracy ze zwykłymi tekstami („z gazety”) sugeruje się kompleksową pracę z tekstem, tzn. ćwiczenie pozostałych sprawności powinno nawiązywać do tekstu [Kowalewski J. Jak uczyć języka polskiego i kultury polskiej na Ukrainie – Kraków: Zakład Usług Poligraficznych 2013 – S. 22].
Teksty najnowsze są wyjątkowo przydatne w nauczaniu Ukraińców, zawierają takie chwyty literackie, które są przykładem przetworzenia sposobu mówienia przeciętnych Polaków. Pojawia się ironia, potocyzmy i kolokwializmy, widoczne są też specyficzne konstrukcje składniowe, których na co dzień używają Polacy. Na zajęciach wykorzystałam kilkanaście tekstów najnowszych, autorów takich, w referacie przedstawię jednak przypadek nauczania polskiego z wykorzystaniem tekstów polskiego poety – Marcina Świetlickiego. Przed taką lekcją nauczyciel powinien zastanowić się, na ile sam zorientowany jest w historii powszechnej i na ile zna kulturę ukraińską – żeby dokonać pewnych porównań. Jak pisze Piotr Garncarek:
Język to […] także jakiś sposób bycia w narodzie czy społeczności posługującej się nim. Jeśli to jest mój własny naród, owo bycie przebiega często bezrefleksyjnie. Jeśli język i naród są mi obce, moje działania zawsze poprzedza refleksja i porównanie. To […] wystarczający powód do zastanowienia się nad tym, co właściwie chcemy, możemy, powinniśmy pokazać cudzoziemcom [Garncarek P. Teksty kultury w nauczaniu języka polskiego jako obcego / G. Zarzycka, G. Rudzińska // Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Teksty i podteksty w nauczaniu języka polskiego jako obcego – 2. Jubileusz 50-lecia Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców – 2010 – S. 101].
Niewątpliwą zaletą czytania wierszy Świetlickiego jest fakt, że liryki te, mimo że zawierają wiele nawiązań do innych tekstów czy historii, da się odczytać i bez ich znajomości. Czytanie literatury doby romantyzmu czy drugiej wojny światowej pozbawione jest sensu przed dość dokładnym kursem historii Polski; jej nieznajomość sprawi, że ta literatura, wyrwana z pierwotnego kontekstu, okaże się dla studenta mało atrakcyjna i wartościowa. Literatura tworzona przez Świetlickiego nie stawia takiej bariery, największym niebezpieczeństwem jest tutaj wykorzystywanie najróżniejszych rejestrów współczesnej polszczyzny. To, co dla Polaka stanowi zaletę, dla obcokrajowca często barierę.
Problematyczne zwłaszcza są wyrażenia wulgarne, bez których jednak nie można sobie wyobrazić pisarstwa wielu autorów najnowszych. Same wulgaryzmy bardzo często są aktem językowej kreatywności, tak jak i wyrażenia potoczne, nie są konwencjonalne, dlatego stanowią tak ciekawy dla studentów ukraińskich element polszczyzny:
Współczesna literatura polska odznacza się wyraźną przewagą kreatywnych, ekspresywnych składników nad składnikami konwencjonalnymi. Zmiana ustroju i uchylenie cenzury państwowej przyczyniły się do tego, że uległa ona nowym tendencjom aintelektualizacji, buntu wobec starszego pokolenia i ustalonym tradycjom językowo-stylistycznym. Teksty artystyczne końca XX – początku XXI w. cechują się więc upowszechnieniem mowy potocznej, często w jej ekstremalnym wydaniu (skróty myślowe, wulgaryzmy, brutalizmy itd.) [Dilna J. Współczesny tekst literacki jako źródło polskiej frazeologii potocznej na zajęciach z języka polskiego jak obcego / B. Grochala, M. Wojenka-Karasek //Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Teksty i podteksty w nauczaniu języka polskiego jako obcego 3. – 2010 – S. 129].
W tekście referacie przytoczę (w formie skrótowej) przykłady użyć wierszy na lekcjach języka polskiego dla studentów z Ukrainy. Najważniejszy jest mechanizm metafory, oczytanie z metaforą uczy studentów językowej innowacyjności, zwiększa zasób słownictwa studentów. Poezja uczy także dyscypliny językowej.
W zrozumieniu polskiej literatury i historii najbardziej przydatny okazał się liryk najkrótszy, w formie dystychu, Wiersz dla, brzmi on: „Żyjemy ponad stan / wojenny” [Świetlicki M. Wiersz dla // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011 – S. 444]. Tekst był się okazją do powtórki polskiej frazeologii (omówiliśmy wyrażenie „żyć ponad stan”) i najnowszej historii Polski, studenci dowiedzieli się, czym był w Polsce stan wojenny, poznali także dzieje Polski po roku 1989, sami przygotowali prezentację na temat obalenia komunizmu w Polsce. Temat był okazją do rozmów na temat sytuacji na Ukrainie, studenci porównali, jak z systemem walczyli polscy poeci, a jak o takiej walce piszą teraz autorzy ukraińscy. Liryk ten można wykorzystać już na poziomie A2.
Ciekawie można omówić tekst Sobota nie – na poziomie B1 może stanowić przypomnienie zagadnień związanych z określaniem czasu oraz kalendarzem (odmiana liczebników porządkowych). Liryk brzmi: „Sobota nie. w sobotę / mnie nie będzie. Ni tu, / ni tam nie będzie mnie, nie / W niedzielę pewnie też / nie będzie mnie, nie. / Potrójne zaprzeczenie” [Świetlicki M. Sobota nie // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011 – S. 393]. Utwór może też być przyczynkiem do przypomnienia sobie tworzenia negacji.
Rozmowę o polskiej kulturze i tożsamości można też zacząć dość prowokacyjnie – obalając pewien stereotyp Polaka. Stereotyp ten poruszony został przez Świetlickiego w wierszu Króciutka pijacka piosenka, wiersz brzmi następująco: „Post się gryzie z karnawałem. / Miałem umrzeć, nie umiałem. / Miałem umrzeć, nie zdążyłem. / Miałem umrzeć, nie trafiłem” [Świetlicki M. Króciutka pijacka piosenka // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011 – S. 598]. Tekst dobrze jest omówić w czasie bliskim świętom, gdyż może być pretekstem do odbycia kulturowej lekcji na temat obchodzenia świąt oraz rocznic na Ukrainie oraz w Polsce. Pojawia się tutaj karnawał, który celebrowany jest w inny sposób w wymienionych krajach. Większość tradycji polskich i ukraińskich posiada pewne punkty styczne, różnice są jednak duże – dlatego warto taką lekcję przeprowadzić. Ze względu na prostotę wiersza lekcja taka odbyć się może już na poziomie A1. Ponadto w wierszu tym poruszono kwestię śmierci – tu znów lektor ma okazję do zrobienia lekcji komparatystycznej, porównać można to, jak mówi się o śmierci w literaturze polskiej, a jak w ukraińskiej.
Wyjątkowo interesująca oraz inspirująca może się okazać praca z wierszem bez tytułu, który brzmi: „Ostateczna zajezdnia, koniec jazdy, obóz / rozbity ostatecznie, dom, prawo, przez okno / obserwuję jak dzień się rozkłada po dniu” [Świetlicki M. *** // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011 – S. 180]. Ten tekst wykorzystać można na lekcji dotyczącej dnia codziennego na poziomie B2 oraz na poziomie C1. W wierszu tym dom przedstawiony jest jako miejsce, do którego dąży bohater wiersza. Tekst nakłania do dyskusji, czym dla każdego człowieka jest dom rodzinny, jaki powinien być. Po takiej lekcji nauczyciel może zadać studentom zadanie domowe, które polegać będzie na opisaniu swojego wymarzonego domu (na poziomie B1) albo na opisaniu tego, jak dom widzi Marcin Świetlicki, a jak przedstawiony jest on w wybranej ukraińskiej prozie albo w wierszu czy dramacie (to zadanie oczywiście łatwiej wykonać studentom filologii, ale inni studenci mogą również się tym zainteresować).
Każdy wiersz może być pretekstem do poruszenia kwestii gramatycznych, leksykalnych, fleksyjnych. Liryki można wykorzystać, kiedy zostaje nam mało czasu do dyspozycji, a studenci mają niewielką ochotę na trudne zadania. Ukraińcy, czytając wiersze Świetlickiego przekształcają to, co jest typowo polskie w elementy swojej mentalności. A to jest najważniejsze w procesie nauczania języka obcego.
Literatura:
1. Dilna J. Współczesny tekst literacki jako źródło polskiej frazeologii potocznej na zajęciach z języka polskiego jak obcego / B. Grochala, M. Wojenka-Karasek //Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Teksty i podteksty w nauczaniu języka polskiego jako obcego 3. – 2010.
2. Garncarek P. Teksty kultury w nauczaniu języka polskiego jako obcego / G. Zarzycka, G. Rudzińska // Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Teksty i podteksty w nauczaniu języka polskiego jako obcego – 2. Jubileusz 50-lecia Studium Języka Polskiego dla Cudzoziemców – 2010.
3. Kowalewski J. Jak uczyć języka polskiego i kultury polskiej na Ukrainie – Kraków: Zakład Usług Poligraficznych 2013.
4. Stankiewicz K.. Od Mickiewicza do Miłosza – literatura polska w oczach cudzoziemców uczących się języka polskiego / M. Witkowska-Gutkowska, B. Grochala // Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Teksty i podteksty w nauczaniu języka polskiego jako obcego – 2008.
5. Świetlicki M. *** // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011.
6. Świetlicki M. Króciutka pijacka piosenka // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011.
7. Świetlicki M. Sobota nie // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011.
8. Świetlicki M. Wiersz dla // M. Świetlicki. Wiersze – Kraków: Wydawnictwo „emg”, 2011.
9. Zarzycka-Suliga G. Znaczenie dialogu w nauczaniu języka drugiego w kontekście kulturowym / B. Ostromęcka-Frączak // Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców. Polonistyczna edukacja językowa i kulturowa cudzoziemców. Poziom średni: stan obecny – problemy – postulaty – 1998.
Contemporary literature in teaching Polish as a Foreign Language
The text that should be taught Contemporary literature in teaching Polish as a Foreign Language (lessons with Ukrainians). Reading literature teaches Polish culture. I would recommend Marcin Świetlicki poems, talk about issues close to the Poles and Ukrainians. Contemporary literature should be taught at all levels of proficiency.
|
| |
| |
