| Marina | Data: Sobota, 28.06.2014, 22:10 | Wiadomość # 1 |
|
Grupa: Администратор
Wiadomośc: 127
Plusiki: 1
Status: offline
| Wielgosz, Kamila
Doktorantka, Uniwersytet Jagielloński (Polska)
SYTUACJE UŻYCIA JĘZYKÓW POLSKIEGO, ROSYJSKIEGO
I RUMUŃSKIEGO PRZEZ POLAKÓW W MOŁDAWII
Republika Mołdawii, ze względu na swój charakterystyczny trójpodział ziem, jest wielojęzyczna. Językiem państwowym w Mołdawii jest język rumuński, zwany w konstytucji mołdawskim i państwowym [6]. Zaś w powszechnym użyciu jest język rosyjski, używany głównie przez mniejszości narodowe i osoby starsze wśród Mołdawian. W południowej części kraju, w regionie autonomicznym Gagauzja ze stolicą w Komracie, do języków oficjalnych należą oprócz mołdawskiego (rumuńskiego) rosyjski i gagauski [3; 7]. Trzecią część kraju stanowi separatystyczny region naddniestrzański ze stolicą w Tyraspolu, w której językami urzędowymi są rosyjski, ukraiński i mołdawski (rumuński) zapisywany cyrylicą, inaczej niż w przypadku Mołdawii, w której język państwowy zapisuje się alfabetem łacińskim [3, s. 7]. W rzeczywistości jednak, zarówno w Gagauzji, jak i Naddniestrzu, językiem najczęściej wybieranym jest język rosyjski. W tę wielojęzyczną mozaikę wpisują się Polacy zamieszkujący Mołdawię po obu stronach Dniestru, którzy oprócz polskim, posługują się również rumuńskim, rosyjskim, gagauskim i ukraińskim. W niniejszej pracy będą analizowane trzy języki: polski, rosyjski i rumuński.
Metoda
Badania ankietowe przeprowadzałam od września do grudnia 2012 roku wśród uczących się języka polskiego w szkołach i uniwersytetach, a także w organizacjach polonijnych i kościelnych. Badania ilościowe zostały pomyślane jako pierwszy etap badań nad wielojęzycznością polsko-rosyjsko-rumuńską w Mołdawii i odrodzeniem polskości Polonii mołdawskiej [11]. Przebadałam 297 respondentów, co stanowi około 12% oficjalnej liczby Polaków w Mołdawii, których według ostatniego spisu powszechnego (nieobejmującego regionu naddniestrzańskiego) jest 2383 [9] . Badania objęły największe skupiska polonijne, do których należą: stolica Mołdawii – Kiszyniów (Кишинёв), drugie co do wielkości miasto Bielce (Бельцы), nazywana „małą Warszawą” Styrcza i pobliskie Glodieny (Стырча – Глодяны), Grigorówka (Григоровка), Soroki (Сороки), a także Komrat (Комрат) w Gagauzji oraz Rybnica (Рыбница) i Słoboda-Raszków (Слобода-Рашков) w regionie naddniestrzańskim. Ankieta zawierała 50 pytań podzielonych na osiem części. Pierwszą część stanowiły pytania odnoszące się do danych osobowych respondenta, trzy następne części dotyczyły języka polskiego, rosyjskiego i rumuńskiego, które zawierały pytania o stopień znajomości danego języka, miejsca i sytuacji jego użycia oraz stosunek do tego języka. Kolejne części ankiety dotyczyły pochodzenia i tożsamości narodowej, kultywowania polskości oraz kultury. W niniejszym artykule zostaną omówione odpowiedzi respondentów na pytania dotyczące stopnia znajomości analizowanych języków, miejsca i sytuacji ich użycia oraz osób, z którymi porozumiewają się Polacy wybierając dany język.
Grupa badanych respondentów jest zróżnicowana wiekowo. Najmłodszy ankietowany miał 8 lat, najstarszy zaś 81. Najliczniejszą grupę (38% ogółu) stanowiło 113 osób w wieku od 8 do 19 r. życia i należały do niej głównie osoby uczące się w tzw. polskich klasach, 61 osób (20%) było w wieku od 20-30 lat, po 39 badanych (13%) należało do grupy osób w wieku 31-40 i 41-50 lat. 15 (5%) ankietowanych to osoby w wieku od 51 do 60 lat, a najstarszą grupą (10%) było 28 osób w wieku od 61 - 81 roku życia.
Wyniki badań ankietowych
Dane dotyczące deklarowanej znajomości badanych języków uzyskano na podstawie odpowiedzi na pytania dotyczące czterech sprawności: rozumienia, czytania, mówienia i redagowania tekstów pisemnych. Następnie wyliczono średnią arytmetyczną dla danego języka od braku do bardzo dobrej jego znajomości. Wykres pokazuje, że zdecydowanie najlepiej poznanym językiem jest rosyjski. Aż 252 ankietowanych na 297 zna ten język bardzo dobrze, a kolejne 32 – dobrze. Wszyscy ankietowani znają ten język. W przeciwieństwie do języka rumuńskiego, którego nie zna 28 osób, a więc blisko jedna dziesiąta badanych. Są to głównie osoby mieszkające w Gagauzji i Naddniestrzu, a więc regionach, w których użycie języka rumuńskiego jest znacznie mniejsze niż w pozostałej części kraju. Blisko jedna trzecia ankietowanych zna język rumuński bardzo dobrze, a 85 – dobrze. Średni poziom znajomości tego języka zadeklarowało 55 osób, a słabą lub bardzo słabą 47 osób. Odpowiedzi dla języka polskiego są dość zbliżone. Tylko 14 osób zadeklarowało, że nie zna w ogóle języka polskiego, a 61 osób zna go słabo lub bardzo słabo. Odpowiedzi „znam bardzo dobrze” wybrało 56 ankietowanych, a „znam dobrze” – 85. Analiza znajomości języka polskiego według miejsca zamieszkania pokazała, że najlepiej znają ten język mieszkańcy tych miejscowości, w których znajduje się przynajmniej jeden ośrodek nauczania tego języka, zaś najgorzej, w których nie ma obecnie nauczyciela czy lektora oddelegowanego z Polski.
Odpowiedzi dotyczące miejsc posługiwania się badanymi językami ujawniły, że w środowisku domowym przeważa zdecydowanie język rosyjski, na co wskazują 202 wskazania. Dla porównania, po rumuńsku komunikują się w domu tylko 53 osoby, a po polsku – 42. W środowisku szkolnym lub uczelnianym również przeważa (choć nieznacznie) język rosyjski – posługuje się nim 151 osób, rumuńskim 135 badanych, zaś polskim – 82. Język rumuński jest bowiem językiem obowiązkowym w mołdawskim systemie nauczania, również w szkołach rosyjskojęzycznych, z wyjątkiem Naddniestrza, w którym jest on opcjonalny, wraz z językiem ukraińskim. Choć szkół rosyjskojęzycznych jest w Mołdawii o wiele mniej niż mołdawskich, bardzo często Polacy wysyłają właśnie do nich swoje dzieci, szczególnie gdy w nich są tzw. polskie klasy, jak np. w Liceum im. Gogola w Kiszyniowie. Stosunkowo duża liczba wskazań dla języka polskiego wynika z tego, że duża część badanych uczęszczała na lekcje języka polskiego, gdzie byli proszeni o uzupełnienie ankiet. W pracy również najczęściej stosowanym językiem komunikacji jest język rosyjski (113 odpowiedzi), a także język rumuński (91 odpowiedzi). 20 osób odpowiedziało, że używa(ło) języka polskiego w pracy. W części dotyczącej języka polskiego pojawiły się dwie dodatkowe opcje wyboru: „na spotkaniach z Polonią”, i tę odpowiedź wybrało 114 osób, a także „przy okazji imprez polonijnych”, którą wybrało najwięcej badanych, bo aż 162. Dane pokazują, że Polacy w Mołdawii posługują się językiem polskim głównie wewnątrz swojej etnicznej społeczności, oraz na lekcjach języka polskiego. Na uwagę zasługują także odpowiedzi w kategorii „inne”, które są zróżnicowane w zależności od języka. W przypadku języka rosyjskiego najczęstszymi notatkami zostawianymi przez badanych w ankiecie były: „wszędzie” i „w codziennym życiu”. Zaś dla języka rumuńskiego przeważały odpowiedzi „nigdzie”, a także „wtedy, gdy ktoś nie rozumie po rosyjsku” i „w sklepie, na ulicy, w środkach transportu”. Odnośnie języka polskiego padały takie dodatkowe odpowiedzi, jak: „przy okazji wyjazdów do Polski”, „przy okazji przyjazdu Polaków” oraz „w kościele na mszy świętej”.
Ostatnie analizowane w niniejszym artykule pytanie dotyczy osób, z którymi ankietowani rozmawiają po rosyjsku, rumuńsku i polsku. Pamiętamy, że dla zdecydowanej większości badanych językiem stosowanym w domu jest rosyjski. Poniższe dane potwierdzają te wyniki, bowiem najwięcej odpowiedzi dotyczących języka rozmów z dziadkami uzyskano dla rosyjskiego (104), dla rumuńskiego 40, a polskiego – tylko 18. „Instytucja babci”, która podtrzymuje znajomość języka etnicznego i kultury niestety nie dotyczy zdecydowanej większości osób pochodzenia polskiego w Mołdawii, ze względu na głęboko idące w przeszłości procesy depolonizacyjne w czasach Besarabii, a później Związku Sowieckiego. Również dlatego tylko 26 badanych rozmawia z rodzicami po polsku, 39 po rumuńsku i aż 161 po rosyjsku. W rozmowach z dziećmi znów przeważa język rosyjski, który uzyskał 113 odpowiedzi, zaś rumuński – 30, a polski nieco więcej, bo 48. Zapewne związane jest to z możliwością nabywania języka polskiego od lat dziewięćdziesiątych zeszłego wieku, kiedy to powstawały pierwsze po okresie komunizmu szkoły etniczne. Taka sytuacja sprawiła, że często w rodzinach o polskim pochodzeniu to dzieci i wnuki rozpoczynają naukę polskiego, a zachęceni przez nich rodzice i dziadkowie dołączają do nich. Dlatego też najwięcej odpowiedzi dla komunikowania się po polsku uzyskała odpowiedź dla kontaktu z nauczycielem lub lektorem języka polskiego (173), zaś w przypadku języka rosyjskiego padły 123 odpowiedzi, a rumuńskiego niewiele mniej, bo 117. Odpowiedź „ze znajomymi” uzyskała najwięcej odpowiedzi ze wszystkich dla języka rosyjskiego (198), a pozostałe języki uzyskały również dość dużą liczbę wskazań. Z kolegami w pracy po rosyjsku rozmawia 111 osób, 68 po rumuńsku, a tylko 15 – po polsku. Dodatkową odpowiedzią dla języka polskiego jest „z księdzem’, którą wybrały 72 osoby.
Odpowiedź „inne” wybrało 81 osób dla języków rosyjskiego i rumuńskiego, przy czym oznacza ona zgoła coś innego. Dla pierwszego języka zaznaczano, że komunikacja po rosyjsku odbywa się „ze wszystkimi” i „z rosyjskojęzycznymi”, zaś dla drugiego – przeciwnie, bo „z nikim” lub „z urzędnikami”. W przypadku języka polskiego dopisywano, że komunikacja po polsku odbywa się z członkami polskiej społeczności w Mołdawii oraz z Polakami przyjezdnymi z Polski.
Podsumowanie
Polacy w Mołdawii, jako mieszkańcy kraju, w którym językiem oficjalnym jest rumuński, a rosyjski jest powszechnie używany, są wielojęzyczni. Każdy z języków pełni inną rolę w ich życiu, toteż różne są sytuacje i miejsca ich używania. Język rosyjski jest najczęściej językiem używanym w domu, w pracy, wśród przyjaciół. Język rumuński używany jest w szkole, pracy i instytucjach państwowych, zaś polski jest językiem używanym wśród społeczności polskiej, w kościele i na kursie języka polskiego.
Literatura
1. Derlicki J. Narodziny czy odrodzenie? Polska tożsamość w Mołdawii / J. Derlicki // Etnografia Polska. − 2003. − T. XLVII − Z.1-2 − S.171-184.
2. Derlicki J. Czyje państwo i czyj nacjonalizm? Dylematy tożsamości w Mołdawii / J. Derlicki // Etnografia Polska. – 2007 − T. LI −Z. 1-2 − S. 7-23.
3. Gil A. Naddniestrzańska Republika Mołdawska jako element przestrzeni politycznej Europy Środkowo-Wschodniej / Gil A. // Analizy Europy Środkowo-Wschodniej. – 2005. −T. 10.
4. Hatłas J. Gagauzja i Gagauzi. Historia oraz współczesność. − 2009.
5. Jóźwiak I. Między Rosją a Rumunią - koncepcje narodu mołdawskiego / I. Jóźwiak // Etnografia Polska. – 2007. − T. LI − Z. 1-2 − S. 25-46.
6. Konstytucja Republiki Mołdawii z dn. 29.07.1994, http://lex.justice.md/index.php?action=view&view=doc&lang=1&id=311496 [15.05.2013]
7. Solak J. Mołdawia. Republika na trzy pęknięta . – 2009.
8. Spis powszechny Naddniestrzańskiej Republiki Mołdawskiej z 2004 roku, http://pop-stat.mashke.org/pmr-ethnic-loc2004.htm
9. Spis powszechny Republiki Mołdawii z 2004 roku, www.statistica.md
10. Szul R.,: Język, naród, państwo. Język jako zjawisko polityczne. − 2009. − S. 318-323.
11. Wielgosz K. Odrodzenie polskości w Mołdawii w latach 1995-2011 / K. Wielgosz // Jutrzenka. Pismo Polaków w Mołdawii. − 2011. Nr 6 (154).
Resume
Поляки в Молдове, как граждане страны, где официальным языком является румынский, и русский язык широко используется, являются многоязычными. Каждый язык имеет иную роль в их жизни, поэтому есть разные ситуации
и места использования. Русский язык является наиболее распространенным языком, используемым в домашних условиях, на работе, среди друзей. Румынский язык используется в школе, на работе и государственных институциях, и польский является языком, используемым среди польской общины в церкви и на курсах польского языка.
|
| |
| |
